Wat is het nut van muggen (en waarom bijten ze ons)?

Er zijn vele soorten, maar ze hebben allemaal een klein, fragiel lichaam, zes dunne, lange pootjes en meestal twee veerachtige antennes (waarmee ze goed kunnen ruiken). Al die muggen hebben een zuigsnuit en de meeste soorten bijten daarmee. Over heel de wereld leven wel drieduizend verschillende soorten stekende - of beter gezegd bijtende - muggen. Nederland telt er zo’n 34, behorend tot de Culicidae-familie.

Het zoemende geluid van steekmuggen komt van hun vleugels die heel snel op en neer bewegen. Hoe groter de vleugels, hoe harder het gezoem (en hoe meer ze je nachtrust verstoren). Steekmuggen zijn nachtblind en daarom is het zoemgeluid voor hen erg nuttig. Mannetjes kunnen zo goed horen waar de vrouwtjes zich bevinden. Iedere muggensoort produceert zijn eigen toon. Dit voorkomt een paring tussen verschillende soorten.

Hoe irritant muggen ook kunnen zijn, iedere diersoort - dus ook de steekmug - heeft een functie in het ecosysteem. In de periode dat de steekmuggenlarf opgroeit, eet ze bacteriën uit het water. Ook zijn muggen voer voor andere dieren – zo dragen ze bij aan een natuurlijk evenwicht. Onder andere vissen, vogels, spinnen en vleermuizen lusten graag steekmuggen.

Steekmuggen kunnen zoals bekend dodelijke ziekten overdragen. Neem het beruchte westnijlvirus en malaria. Ziekten die jaarlijks miljoenen mensen treffen. Vroeger kwamen ze voornamelijk in Afrika voor, maar tegenwoordig duiken ze ook steeds vaker in Amerika en Europa op. Dat heeft te maken met de verandering van het klimaat en de opwarming van de aarde. Meerdere muggensoorten kunnen nu ook op andere plekken overleven en daar de ziekten overbrengen.

De wetenschap is druk op zoek naar methodes om deze muggen en ziekten te bestrijden. Zo werken Nederlandse onderzoekers aan een vaccin tegen malaria en ontdekten Chinese wetenschappers een nieuwe methode om de tijgermug te bestrijden, of misschien zelfs uit te roeien[3]. 

Steekmuggen teren niet op het bloed van mensen. Ze zijn zelfs vegetariër en leven van nectar uit planten. Alleen de vrouwtjesmug heeft dracula-achtige trekjes. Als ze bevrucht is heeft ze eiwitten nodig voor de ontwikkeling van haar eitjes en haalt die uit het bloed van mens en dier. Wetenschappers hebben in 2023 ontdekt dat vroeger ook de mannetjesmug een bloedzuiger was, dit blijkt uit de vondst van gefossilifiseerde muggen in Libanon die beschikken over een snuit waarmee ze bloed konden zuigen. Toekomstig onderzoek moet nog duidelijk maken waarom de mannetjes dat toen wel deden, en nu niet meer.[4]

Tegenwoordig drinken dus alleen de vrouwtjes bloed. Wanneer ze zich één keer voedt met bloed kan ze tot wel driehonderd eitjes leggen. Dat doet ze bij voorkeur in het water. De eitjes drijven in groepjes bij elkaar. Je vindt ze op plekken waar stilstaand water is: sloten, de dakgoot, plassen op straat of zelfs de waterbak van de hond.

De steekmug kan ons ruiken, al vanaf dertig tot wel zeventig meter. Ze wordt aangetrokken door wat we uitademen (CO2), het melkzuur in ons zweet, vetzuren in de talgafscheiding en ammonia. Uit onderzoek[5] blijkt dat zwangere vrouwen twee keer zo vaak worden gebeten en ook bierdrinkers blijken vaker slachtoffer van de mug te zijn.

En kan je voorkomen dat ze je bijten? Van de trucs die tantes je meegeven, is de werking nooit aangetoond. Van citroen tot geurkaars, van vlierbessentak tot wierook, van babyolie tot uv-lamp: niets helpt. Enige uitzonderingen daarop zijn middelen die DEET bevatten of citronella - al werken die minder. Uiteindelijk kan je het beste voorzorgsmaatregelen nemen: regentonnen en ander stilstaand water afdekken zodat muggen daar geen eitjes kunnen leggen, horren en klamboes plaatsen waarmee je de bloedzuigende vrouwtjesmuggen op afstand houdt.