Hoe werd Japan een economische grootmacht?

De meeste hervormingen zijn goed uitgepakt. De belasting is verhoogd, de yen is nog steeds wat zwak. Dat is goed voor de export, maar niet voor de koopkracht. En daarmee doet Japan het dus niet zo goed als tijdens hun eerste enorme economische groei, tussen de jaren vijftig en zeventig, maar de stijgende lijn is wereldwijd wel uitzonderlijk.

• Het gebrek aan grondstof en energie zorgt ervoor dat Japan veel investeert in kennis als kapitaal. De kennis wordt bijvoorbeeld gebruikt voor het ontwikkelen van elektronica, voor auto’s en apparaten. Japan loopt daarin ver voorop. Doordat wereldwijd vanaf de jaren 50 de welvaart stijgt en mensen meer geld gaan uitgeven, profiteert Japan.

• Japan krijgt bij de wederopbouw veel hulp van de Verenigde Staten die hen een fikse financiële injectie geven. Het geld van de VS wordt onder andere gebruikt om militair materieel te maken. Als in 1950 de oorlog uitbreekt in Korea,doet Japan goede zaken.
• Een andere reden voor de enorme groei is te vinden in de Japanse traditie: de manier waarop met meningsverschillen wordt omgegaan. Ook in het werk; dus tussen vakbonden, werkgevers en werknemers. Iedereen luistert naar elkaar. Japanners zoeken altijd het compromis, eerder dan uiteenlopende belangen op de spits te drijven. Nederland laat zich hierdoor inspireren en volgt al jaren het zogenoemde poldermodel.
  In Japan wordt goed voor de werknemers gezorgd. Ze krijgen pensioen, vakantiedagen en soms regelt het bedrijf zelfs huisvesting. Daarvoor terug verlangt de werkgever een soort van onbegrensde loyaliteit en die is er ook. Als er moet worden overgewerkt, gebeurt dat dus zonder te mopperen. Nog steeds is de arbeidsmoraal hoog in Japan. Werk gaat altijd voor.

Zo is in 2017 de Japanse bevolking van zo’n 127 miljoen, gekrompen met een recordaantal van ruim 300.000 mensen. En dan is er nog een probleem, namelijk de vergrijzing. Van die 127 miljoen mensen is bijna een kwart ouder is dan 55 jaar. Over een jaar of twintig is een op de drie Japanners zelfs ouder dan 65 jaar. Daarmee breekt het land een wereldrecord. 

Het probleem van de vergrijzing zal niet makkelijk opgelost worden, mede omdat Japanners steeds minder vaak trouwen. En kinderen krijgen zonder te trouwen is er ook niet bij. “De overheid probeert van alles, van kinderopvang tot een datingservice, maar zonder echt succes,” zegt Pepijn van Houwelingen - Japandeskundige bij het Sociaal en Cultureel Planbureau - in bovenstaand item. Volgens hem is de bevolkingsopbouw in Japan ernstig uit balans.

In Europa gaat het minder hard, maar neemt de vergrijzing ook snel toe. In Nederland idem dito: In 2040 zijn we volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek met een kleine achttien miljoen Nederlanders en zal iets meer dan een kwart van de bevolking vijfenzestig jaar of ouder zijn. Nederland houdt Japan goed in de gaten hoe zij hun probleem rond de ‘zilveren tsunami’, zoals de vergrijzing wordt genoemd, aanpakken.

Immigratiepolitiek
Als er één land niet happig is op immigranten, dan is het Japan wel. Uit peilingen blijkt telkens dat ongeveer de helft van de bevolking tegen immigratie is. Japanners hebben collectief het zelfbeeld dat hun land raciaal en cultureel homogeen is en moet blijven. Ze vinden het opnemen van grote aantallen immigranten vooral bedreigend. Termen als ‘collectieve zelfmoord’ klinken dan. Als Japan dan toch immigranten toelaat, zo luidt het devies, dan het liefst uitsluitend mensen met een soortgelijke achtergrond als de Japanners, dus 'met een hoofdzakelijk boeddhistische en confucianistische traditie'. Immigranten zijn vooral nodig voor banen in de zorg en de bouw. Met de Olympische Spelen van 2020 in aantocht, moet nog heel wat werk worden verzet, zeker na deze tegenvaller:

De Olympische Spelen kunnen Japan een enorme economische boost geven. De centrale bank van Japan berekent dat het mondiale sportevenement mogelijk 227 miljard euro zal bijdragen aan de groei van de economie.

Verslaggever Chris Zeegers van het BNNVARA-programma 3 op Reis kijkt in Tokio zijn ogen uit als hij in de zuurstokwereld van levende animatiepoppen, anime, wordt getrokken.

Nog absurder, in onze ogen, zijn de jongens die van lolicon houden, de stoere stripmeisjes. Het BNN-programma Trippers ging bij deze jongens langs.

Hoewel de striphelden niet eenzelfde rol vervullen voor ons, slaat ‘Cool Japan’, zoals deze populaire popcultuur officieel heet, ook in Nederland aan. Als het Volkenkunde Museum in Leiden in 2017 een tentoonstelling over dit onderwerp houdt, telt het een recordaantal bezoekers. Verslaggever Edwin Koopman van het VPRO radioprogramma Bureau Buitenland is een hen:

Vanwege het enorme succes komt de tentoonstelling Cool Japan in 2019 terug en dan in het Tropenmuseum in Amsterdam. Zelfs de Nederlandse wetenschappelijke wereld omarmt de populaire popcultuur. Aan de Universiteit van Leiden schrijven ze over Japanstudies letterlijk: "Er is aandacht voor én COOL JAPAN én het traditionele Japan, voor maatschappij én voor cultuur." Volgens een blogsite over Japan is dankzij de popcultuur het aantal studenten zelfs enorm toegenomen. Experts zeggen dat de export van de Japanse beeldcultuur de komende jaren nog meer zal toenemen, inclusief de populariteit van Japanse films die bijzonder productief en veelzijdig is.

Nederland en Japan blijven elkaar opzoeken als het gaat om kunst. In 2018 is er een tentoonstelling over Vincent van Gogh en Japan. In de buurt van Nagasaki is een complete stad in Nederlandse stijl nagebouwd met allerlei replica's van beroemde monumenten, met als kopstuk: Huis ten Bosch.

Nederland haakt ook in bij een heel andere tak van sport: groene energie. Door de kernramp bij Fukushima in 2011 heeft de Japanse regering in een rap tempo hun pijlen gericht op het ontwikkelen van alternatieve energie. Japan roept de hulp in van Nederland bij het plaatsen van windmolens, bijvoorbeeld in zee. Iets waar zij zelf nog nauwelijks ervaring in hebben en Nederland wel. Die samenwerking krijgt een boost na het bezoek van koning Willem Alexander en koningin Maxima aan Japan in 2014.