Hoe werd Japan een economische grootmacht?

Hoe werd Japan een economische grootmacht?

Gepubliceerd: 5-4-2018

Laatste update: 30-04-2019

De Japanse economie wordt vaak als voorbeeld genomen door veel Europese landen, waaronder Nederland. De derde economische grootmacht ter wereld stagneerde afgelopen jaren flink maar staat er inmiddels weer goed voor. Wat is het geheim van het vernieuwde succes en hoe houdt ‘het land van de rijzende zon’ dit vast?

Hoe is Japan de economische crisis te boven gekomen?

De Japanse economie groeit weer, zelfs beter dan de Amerikaanse en Duitse en veel beter dan de Italiaanse. De overheid heeft daar een flinke hand in gehad: maar liefst 87 miljard euro werd in de economie gepompt om een einde te maken aan de recessie die Japan zo lang heeft genekt.

Japan stimuleert haar eigen economie om een einde te maken aan de recessie.

Die recessie ontstaat in 2008 en heeft verschillende oorzaken. Een ervan is dat Japan, dat vooral groot wordt door innovatie, veel werk ziet wegvloeien naar de lagelonenlanden. Ook blijkt dat banken veel onroerend goed financieren terwijl ze het geld er helemaal niet voor hebben. Op die manier hebben Japanse banken meer schulden dan bezittingen. De overheid springt bij en haalt dat geld uit de spaarpotten van de, vooral oudere, Japanners. Maar door de vergrijzing willen die hun eigen spaargeld gaan gebruiken voor hun oude dag. En zo groeit de schuld van Japan tot de hoogste ter wereld op het hoogtepunt van de wereldwijde economische crisis (2012).

Dat de economie nu weer groeit is een belangrijke verdienste van de liberale premier Shinzo Abe die al sinds 2012 aan de macht is en in het najaar van 2017 weer is gekozen. In de jaren dat hij het voor het zeggen heeft ligt alle focus op herstel van de economie. Hij bedenkt daar een hele reeks hervormingen voor en koppelt zelfs zijn naam aan het plan: Abenomics.

Japan_Abe

De meeste hervormingen zijn goed uitgepakt. De belasting is verhoogd, de yen is nog steeds wat zwak. Dat is goed voor de export, maar niet voor de koopkracht. En daarmee doet Japan het dus niet zo goed als tijdens hun eerste enorme economische groei, tussen de jaren vijftig en zeventig, maar de stijgende lijn is wereldwijd wel uitzonderlijk.

Hoe kan de Japanse economie zo hard groeien na de oorlog?

Vlak na de Tweede Wereldoorlog ligt Japan in puin en moet het land weer worden opgebouwd. Er zijn verschillende redenen waarom juist de Japanse economie zo snel groeit.

  • De Japanse overheid houdt er een strakke regie op na. Door onder meer de lonen heel laag te houden kan de economie snel groeien. Japanners worden gestimuleerd hun verdiende geld ook te laten rollen en niet alleen te sparen. Kijk dit fragment uit het Polygoonjournaal van 1951 waarin je kan zien hoe Japanners hun ‘dertiende maand’ verzilveren.  

Japanners geven geld uit in de luxe warenhuizen

  • Het gebrek aan grondstof en energie zorgt ervoor dat Japan veel investeert in kennis als kapitaal. De kennis wordt bijvoorbeeld gebruikt voor het ontwikkelen van elektronica, voor auto’s en apparaten. Japan loopt daarin ver voorop. Doordat wereldwijd vanaf de jaren 50 de welvaart stijgt en mensen meer geld gaan uitgeven, profiteert Japan.

In de haven van Rotterdam arriveren tankers met Japanse auto's, die vervolgens verder worden vervoerd door heel Europa.

  • Japan krijgt bij de wederopbouw veel hulp van de Verenigde Staten die hen een fikse financiële injectie geven. Het geld van de VS wordt onder andere gebruikt om militair materieel te maken. Als in 1950 de oorlog uitbreekt in Korea,doet Japan goede zaken.
  • Een andere reden voor de enorme groei is te vinden in de Japanse traditie: de manier waarop met meningsverschillen wordt omgegaan. Ook in het werk; dus tussen vakbonden, werkgevers en werknemers. Iedereen luistert naar elkaar. Japanners zoeken altijd het compromis, eerder dan uiteenlopende belangen op de spits te drijven. Nederland laat zich hierdoor inspireren en volgt al jaren het zogenoemde poldermodel.
    In Japan wordt goed voor de werknemers gezorgd. Ze krijgen pensioen, vakantiedagen en soms regelt het bedrijf zelfs huisvesting. Daarvoor terug verlangt de werkgever een soort van onbegrensde loyaliteit en die is er ook. Als er moet worden overgewerkt, gebeurt dat dus zonder te mopperen. Nog steeds is de arbeidsmoraal hoog in Japan. Werk gaat altijd voor.
Japan_robot

Waardoor zou de economische groei in Japan toch minder kunnen worden?

Japan is weliswaar nog altijd de derde grootste economische wereldmacht, na China en de VS, maar de financiële crisis sinds de jaren 90 duurt langer en de groei gaat minder snel dan vlak na de oorlog. Dat komt onder andere door de aanhoudende bevolkingskrimp. Oftewel: door een tekort aan arbeidspotentieel, iets waar China geen last van heeft.

Zo is in 2017 de Japanse bevolking van zo’n 127 miljoen, gekrompen met een recordaantal van ruim 300.000 mensen. En dan is er nog een probleem, namelijk de vergrijzing. Van die 127 miljoen mensen is bijna een kwart ouder is dan 55 jaar. Over een jaar of twintig is een op de drie Japanners zelfs ouder dan 65 jaar. Daarmee breekt het land een wereldrecord. 

Het probleem van de vergrijzing zal niet makkelijk opgelost worden, mede omdat Japanners steeds minder vaak trouwen. En kinderen krijgen zonder te trouwen is er ook niet bij. “De overheid probeert van alles, van kinderopvang tot een datingservice, maar zonder echt succes,” zegt Pepijn van Houwelingen - Japandeskundige bij het Sociaal en Cultureel Planbureau - in bovenstaand item. Volgens hem is de bevolkingsopbouw in Japan ernstig uit balans.

Japan, het meest vergrijsde land ter wereld

00:00

00:00

In Europa gaat het minder hard, maar neemt de vergrijzing ook snel toe. In Nederland idem dito: In 2040 zijn we volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek met een kleine achttien miljoen Nederlanders en zal iets meer dan een kwart van de bevolking vijfenzestig jaar of ouder zijn. Nederland houdt Japan goed in de gaten hoe zij hun probleem rond de ‘zilveren tsunami’, zoals de vergrijzing wordt genoemd, aanpakken.

Hoe gaat premier Shinzo Abe het groeiende tekort aan arbeidskrachten oplossen?

Twee opties worden het vaakst genoemd: op korte termijn zou arbeidspotentieel uit het buitenland gehaald kunnen worden. Ook het stimuleren van geboorte is een optie. Beide ontwikkelingen lopen op z’n zachts gezegd nogal stroef in Japan.

Geboortepolitiek
Premier Shinzo Abe voert bij zijn aantreden in 2012 het plan in om het kindertal per vrouw van 1,4 te verhogen naar 1,8 kind. Op termijn zou dat weer arbeidskrachten opleveren. In de praktijk schijnt hier weinig van terecht te komen. Hoewel er inmiddels meer parttimebanen zijn en in de kinderopvang is geïnvesteerd, werken de meeste vrouwen nog steeds fulltime. Ze hebben dus domweg geen tijd voor het stichten van een gezin. Dat geeft ook deze Japanse vrouw aan in het televisieprogramma Metropolis.  

Japanse vrouwen hebben minder behoefte aan een vaste partner.

Immigratiepolitiek
Als er één land niet happig is op immigranten, dan is het Japan wel. Uit peilingen blijkt telkens dat ongeveer de helft van de bevolking tegen immigratie is. Japanners hebben collectief het zelfbeeld dat hun land raciaal en cultureel homogeen is en moet blijven. Ze vinden het opnemen van grote aantallen immigranten vooral bedreigend. Termen als ‘collectieve zelfmoord’ klinken dan. Als Japan dan toch immigranten toelaat, zo luidt het devies, dan het liefst uitsluitend mensen met een soortgelijke achtergrond als de Japanners, dus 'met een hoofdzakelijk boeddhistische en confucianistische traditie'. Immigranten zijn vooral nodig voor banen in de zorg en de bouw. Met de Olympische Spelen van 2020 in aantocht, moet nog heel wat werk worden verzet, zeker na deze tegenvaller:

De bouw van een stadion bleek toch wat duurder uit te vallen

De Olympische Spelen kunnen Japan een enorme economische boost geven. De centrale bank van Japan berekent dat het mondiale sportevenement mogelijk 227 miljard euro zal bijdragen aan de groei van de economie.

Hoe lost Japan momenteel het tekort aan personeel op?

Er is, mede door de vergrijzing, vooral een tekort in de zorg. In Japan is het gebruikelijk dat familieleden de zorg voor ouderen op zich nemen, maar doordat er minder getrouwd wordt en vrouwen minder kinderen krijgen, zijn die familieleden er steeds vaker niet en doordat iedereen hard moet werken, hebben de kinderen die er wel zijn geen tijd. Uitgerekend is dat er binnen vijf jaar behoefte is aan meer dan 2,5 miljoen beroepsverzorgers, terwijl er nu al een tekort is. Daarom zoeken de Japanners de oplossing in robots. Al jaren is Japan een voorloper in de ontwikkeling hiervan. Een robot kan zelfs je gezelschapsmaatje worden, voorkomt depressiviteit en eenzaamheid onder de ouderen en houdt ze langer scherp en fit.

"Het ziet er raar uit om tegen een robothond te praten, maar is het zo normaal om tegen een echte hond te praten als je hem uitlaat?"

Wat kopen wij graag uit Japan?

Niet de elektrische auto’s van Toyota of Honda maar Pokémon is het belangrijkste exportproduct van Japan. En het blijft niet bij deze Japanse stripiconen: ook anime, manga, Hello Kitty en videogames gaan de hele wereld over en zijn immens populair. Een verklaring hiervoor is de schattigheidsfactor, kawaii in het Japans. Een Japanse socioloog beschouwt kawaii als een medicijn tegen de Japanse prestatiecultuur, waarin kinderen nauwelijks de tijd krijgen om echt kind te zijn. Wanneer Japanners eenmaal aan school beginnen, is er weinig tijd meer voor ontspanning. De striphelden zouden misschien zelfs om die reden ontwikkeld te zijn.

Japan_kijkduin
Door de rage van de app Pokémon Go, gaan mensen massaal naar Kijkduin. Daar zijn bijzondere fictieve wezens, de Pokémon, te vangen.

Verslaggever Chris Zeegers van het BNNVARA-programma 3 op Reis kijkt in Tokio zijn ogen uit als hij in de zuurstokwereld van levende animatiepoppen, anime, wordt getrokken.

Japan_anime

Nog absurder, in onze ogen, zijn de jongens die van lolicon houden, de stoere stripmeisjes. Het BNN-programma Trippers ging bij deze jongens langs.

Hoewel de striphelden niet eenzelfde rol vervullen voor ons, slaat ‘Cool Japan’, zoals deze populaire popcultuur officieel heet, ook in Nederland aan. Als het Volkenkunde Museum in Leiden in 2017 een tentoonstelling over dit onderwerp houdt, telt het een recordaantal bezoekers. Verslaggever Edwin Koopman van het VPRO radioprogramma Bureau Buitenland is een hen:

Reportage tentoonstelling Cool Japan in het Volkenkunde Museum in Leiden

Bureau Buitenland - 2 jun 2017 (6:22)

00:00

00:00

Vanwege het enorme succes komt de tentoonstelling Cool Japan in 2019 terug en dan in het Tropenmuseum in Amsterdam. Zelfs de Nederlandse wetenschappelijke wereld omarmt de populaire popcultuur. Aan de Universiteit van Leiden schrijven ze over Japanstudies letterlijk: "Er is aandacht voor én COOL JAPAN én het traditionele Japan, voor maatschappij én voor cultuur." Volgens een blogsite over Japan is dankzij de popcultuur het aantal studenten zelfs enorm toegenomen. Experts zeggen dat de export van de Japanse beeldcultuur de komende jaren nog meer zal toenemen, inclusief de populariteit van Japanse films die bijzonder productief en veelzijdig is.

Nederland en Japan blijven elkaar opzoeken als het gaat om kunst. In 2018 is er een tentoonstelling over Vincent van Gogh en Japan. In de buurt van Nagasaki is een complete stad in Nederlandse stijl nagebouwd met allerlei replica's van beroemde monumenten, met als kopstuk: Huis ten Bosch.

Reportage over een Nederlands themapark in Japan.

Hoe profiteert Nederland van de economische groei in Japan?

Nederland profiteert ook mee van het economische herstel van de derde grootste wereldeconomie. Wat veel mogelijkheden biedt, voor zowel Japan als Europa (en Nederland), is het nieuwe handelsakkoord dat beiden hebben gesloten eind december 2017, het zogenoemde JEFTA-akkoord. Als belangrijke landbouwexporteur gaat vooral Nederland daar naar verwachting enorm van profiteren. Denk dan aan varkensvlees, zuivel, fruit, bloemen en als grote favoriet de paprika.  

In 2014 bezoekt premier Shinzo Abe van Japan al eens het Westland om onze paprika’s te bewonderen. POWNED is daar bij:

Nederland profiteert van de economische groei in Japan.

Japan_vlaggetjes

Nederland haakt ook in bij een heel andere tak van sport: groene energie. Door de kernramp bij Fukushima in 2011 heeft de Japanse regering in een rap tempo hun pijlen gericht op het ontwikkelen van alternatieve energie. Japan roept de hulp in van Nederland bij het plaatsen van windmolens, bijvoorbeeld in zee. Iets waar zij zelf nog nauwelijks ervaring in hebben en Nederland wel. Die samenwerking krijgt een boost na het bezoek van koning Willem Alexander en koningin Maxima aan Japan in 2014.

De Japanse economie slurpt energie. Japan zoekt Nederlandse hulp bij de bouw van windmolens op zee.

In het kort

  • De Japanse economie groeit weer dankzij door premier Shinzo Abe doorgevoerde Abenomics: een driedubbele stroomstoot, geld zo goedkoop mogelijk houden, forse opvoering van overheidsuitgaven en kinderopvang zodat meer vrouwen kunnen gaan werken.

  • Er is nog nauwelijks inflatie, stijging van lonen en koopkracht.

  • Door het nieuwe JEFTA-handelsakkoord zal de Nederlandse export naar Japan vermoedelijk toenemen: van paprika’s, zuivel, bloemen en varkensvlees.

  • Japan’s belangrijkste exportproduct is Pokémon en de helden uit de popcultuur.

  • De vergrijzing en bevolkingskrimp zijn belangrijkste obstakels die de groei kunnen vertragen. Immigratie en een geboortegolf zouden de economie op termijn weer een boost kunnen geven. 

En je weet het!

Anderen het laten weten?

Ook interessant

om te weten