Hoe werd Stephen Hawking een van de grootste wetenschappers van onze tijd?
Hoe werd Stephen Hawking een van de grootste wetenschappers van onze tijd?
Laatste update: 17-07-2024
Stephen Hawking werd een wereldberoemd wetenschapper met zijn studie naar zwarte gaten. Hij wist met zijn boek A brief history of Time de wetenschap te populariseren. Ondanks zijn ziekte ALS bleef hij tot aan zijn dood in 2018 in rolstoel en met stemcomputer het grote publiek met zijn kennis beroeren. Hoe zag zijn leven eruit en wat is de Stephen Hawking straling?
Redacteur: Bouwe van Straten
Programma: De Kennis van Nu (NTR)
Het wetenschapsprogramma Focus maakte een speciale uitzending over Stephen Hawking met exclusief, nog niet eerder uitgezonden materiaal. Bekijk de aflevering hier.
Hoe komt Hawking in de wetenschap terecht?
Stephen Hawking wordt in 1942 geboren in een academisch milieu in Oxford. Zijn familie staat bekend als enigszins excentriek en omringt zich met zaken als een woonwagen en een oude Londense taxi als vervoersmiddel. Stephen blijkt al vroeg over een goed stel hersenen te beschikken, maar het duurt even voordat hij die ten volle benut. Hij studeert natuurkunde aan Oxford, vindt de vakken te makkelijk en weigert zijn tentamens voor te bereiden – dat doet een genie niet. Hij vermaakt zich liever in het studentenleven en in zijn roeiteam. Het gevolg: matige cijfers.
Stephen Hawking wordt geboren in 1942. Na zijn studie natuurkunde doet hij onderzoek aan de Universiteit van Cambridge. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
In 1962, tegen het einde van zijn studie, wordt bij hem de ziekte ALS (amyotrofe laterale sclerose) vastgesteld. Mede omdat de ziekte zich langzamer ontwikkelt dan voorspeld, besluit Hawking alles op alles te zetten om het maximale uit zijn wetenschappelijke werk te halen. Hij studeert af en promoveert in 1966 op de wiskunde van ruimte en tijd. In dat proefschrift stoeit hij al met een fenomeen waar zijn naam voor altijd aan verbonden zal zijn: zwarte gaten. Dat zijn de plekken in het heelal waar de ruimtetijd zo sterk is gekromd, dat zelfs het licht er niet uit kan ontsnappen.
Stephen Hawking wordt vooral beroemd met zijn theorieën over zwarte gaten. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Wat zijn Hawkings belangrijkste bijdragen aan de wetenschap?
Het bekendst is Hawking waarschijnlijk vanwege de ontdekking van de naar hem genoemde Hawking-straling. Tot die tijd nemen wetenschappers aan dat er helemaal niets uit zwarte gaten kan ontsnappen. De zwaartekracht is er simpelweg te sterk, en de ruimtetijd zo sterk gekromd dat zelfs licht niet aan een zwart gat ontkomt. Maar Hawking laat zien dat er toch iets aan zwarte gaten kan ontsnappen: straling. Hierdoor hoeft een zwart gat niet per definitie te groeien – door alles wat het opslokt – maar kan het na verloop van tijd ook weer ‘verdampen’.
Daarnaast is Hawking bekend van zijn werk op het gebied van singulariteiten. In de kosmologie is een singulariteit een punt dat oneindig klein is, terwijl de dichtheid tegelijkertijd oneindig groot is. Hij laat samen met wiskundige Roger Penrose zien dat de oerknal zo’n singulariteit moet zijn geweest. Sterker: volgens de regels van Einsteins Relativiteitstheorie is zo’n singulariteit zelfs onvermijdelijk als startpunt van het heelal.
Hoogleraar Sterrenkunde Vincent Icke vertelt over de nieuwe wetenschappelijke inzichten die we aan Stephen Hawking te danken hebben.
En ook op een meer indirecte manier draagt Hawking bij aan de wetenschap: door het te populariseren. Hij publiceert in 1988 A brief history of Time (in het Nederlands vertaald als Het Heelal), dat wereldwijd miljoenen keren over de toonbank gaat. Hij schrijft het vooral om zijn kinderen financieel veilig te stellen nadat hij zal zijn bezweken aan ALS, maar maakt er ook talloze mensen enthousiast mee voor de wetenschap. Zoals Brian Cox kort na Hawkings dood tweet: ‘Er zijn meer wetenschappers dankzij hem’.
Tijdens zijn leven inspireerde Stephen Hawking veel mensen om de wetenschap in te gaan. In 2014 sprak hij op een congres in Utrecht, waarbij veel studenten aanwezig waren. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Waarom zat hij in een rolstoel en gebruikte hij een spraakcomputer?
Hawkings voorkomen is bijna iconisch voor de stereotype geniale wetenschapper: een genie zonder lichaam, een vrijzwevend intellect, schrijft collega-natuurkundige Leonard Mlodinow in de New York Times. Vanaf zijn 21ste raakt Hawking langzaam de controle over zijn lichaam kwijt door de oprukkende ziekte ALS. Deze ongeneeslijke ziekte tast de zenuwcellen aan totdat het hele lichaam verlamd is. Zo niet het denkvermogen; dat laat de ziekte gewoon intact.
Met zijn grote doorzettingsvermogen en werklust was Hawking een grote inspiratie voor andere ALS-patiënten. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Al snel moet Hawking verhuizen naar een gelijkvloers appartement, omdat hij met zijn rolstoel geen trappen meer op kan. Tot 1979 verzorgt zijn vrouw Jane hem, daarna is de extra hulp van een verpleegkundige noodzakelijk.
Een longontsteking, opgelopen tijdens een congres in Geneve in 1985, verslechtert de situatie van Hawking flink. Hij kan alleen nog in leven blijven met behulp van machines. Tijdens een noodzakelijke operatie worden zijn stembanden doorgesneden. Communicatie wordt nagenoeg onmogelijk: alleen door met zijn wenkbrauwen te bewegen bij het zien van een bepaalde letter, kan hij zich nog uitdrukken. Artsen adviseren om de life support uit te schakelen, maar daar wil zijn vrouw niets van weten.
Later kan hij gebruikmaken van een computerprogramma dat het mogelijk maakt om woorden te selecteren door met zijn ogen te bewegen. Een spraakcomputer zet die woorden vervolgens om in de karakteristieke stem die we van Hawking kennen.
In 1995 komt het huwelijk tussen Stephen en Jane ten einde, en hertrouwt Hawking met zijn vaste verpleegster Elaine Mason.
In 1988 interviewt tv-programma Televizier Stephen Hawking, die via zijn spraakcomputer antwoord geeft.
Het heelal bevat meer dan honderd miljard sterrenstelsels, elk met zo’n honderd miljard sterren. Die kunnen niet allemaal geschapen zijn door een God die een persoonlijke band heeft met intelligente apen op een kleine planeet van een middelgrote ster.
Stephen Hawking
Hoe denken andere wetenschappers over Hawking?
Collega-wetenschappers nemen kennis van Hawkings overlijden met diepe droefenis – maar ook met dankbaarheid voor zijn bijdragen aan de wetenschap, en met waardevolle herinneringen aan zijn humor, doorzettingsvermogen en briljante inzichten. Hieronder een aantal van de reacties:
Erik Verlinde, theoretisch fysicus aan de Universiteit van Amsterdam:
"Verdrietig te horen dat Stephen Hawking op zijn 76ste is overleven. Zijn vele belangrijke bijdragen aan [het onderzoek naar] zwaartekracht, kosmologie en zwarte gaten, in het bijzonder zijn ontdekking van Hawking-straling, zijn een grote inspiratiebron geweest voor mij en veel van mijn collega’s.” (Twitter)
Brian Greene, theoretisch natuurkundige en schrijver van The Elegant Universe:
"Wij rouwen om het verscheiden van Stephen Hawking. Met elegantie, scherpzinnigheid en moed nam zijn genie ons mee naar de grenzen van de ruimte en tijd." (Twitter)
Neil deGrasse Tyson, Amerikaanse astrofysicus en wetenschapscommunicator:
"Zijn overlijden heeft een intellectueel vacuüm achtergelaten. Maar het is niet leeg. Probeer het te zien als een soort vacuüm-energie, die niet gemeten kan worden, maar zich verspreidt door de ruimtetijd. RIP 1942-2018." (Twitter)
Stephen Hawking overleed op 14 maart 2018 op 76-jarige leeftijd.
Michio Kaku, Amerikaanse natuurkundige, futurist en wetenschapspoplarisator:
"Niet sinds Albert Einstein heeft een wetenschapper zo tot de publieke verbeelding gesproken, en zichzelf geliefd gemaakt bij tientallen miljoenen mensen over de hele wereld." (New York Times)
Richard Dawkins, evolutiebioloog en schrijver van The Selfish Gene
"Een stil gezicht, het marmeren aangezicht van een geest die voor altijd reisde door oceanen van denken, alleen. Dat schreef de dichter Wordsworth over Isaac Newton, maar misschien voorzag hij ook wel het stille gezicht van Newtons grote opvolger als Lucassian Professor in Cambridge, Stephen Hawking." (Twitter)
Brian Cox, natuurkundige en presentator bij de BBC:
"Verdrietig te horen over [het overlijden van] Stephen Hawking. Wat een uitzonderlijk leven. Zijn bijdragen aan de wetenschap zullen worden gebruikt zolang er wetenschappers zijn, en er zijn veel meer wetenschappers dankzij hem. Hij sprak over de waarde en kwetsbaarheid van het menselijk leven en onze beschaving, en verbeterde allebei." (Twitter)
In het kort
Stephen Hawking wordt in 1942 geboren in een academisch milieu in Oxford. Hij blijkt al vroeg over een goed stel hersenen te beschikken, maar het duurt even voordat hij die ten volle benut. Tijdens zijn studie natuurkunde haalt hij matige cijfers.
Als in 1962 de ziekte ALS bij hem wordt geconstateerd, besluit Hawking alles op alles te zetten om het maximale uit zijn wetenschappelijke werk te halen. Hij promoveert in 1966 op de wiskunde van ruimte en tijd.
Het bekendst is Hawking waarschijnlijk vanwege de ontdekking van de naar hem genoemde Hawking-straling, die aan zwarte gaten kan ontsnappen. In 1988 publiceert hij de wereldwijde bestseller A brief history of Time over het ontstaan van het heelal.
Door de ziekte ALS raakt Hawking langzaam de controle over zijn leven kwijt. Tijdens een noodzakelijke operatie worden bovendien zijn stembanden doorgesneden, waarna hij alleen nog kan communiceren via een stemcomputer.
Collega-wetenschappers nemen kennis van Hawkings overlijden met diepe droefenis – maar ook met dankbaarheid voor zijn bijdragen aan de wetenschap, en met waardevolle herinneringen aan zijn humor, doorzettingsvermogen en briljante inzichten.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
