Waarom zijn we zo snel afgeleid?
Waarom zijn we zo snel afgeleid?
Laatste update: 31-10-2022
Elke dag krijgen we miljoenen beelden op ons netvlies. Toch zien we veel minder dan we vaak denken. We missen allerlei details in onze omgeving en zien soms zelfs belangrijke verkeersborden over het hoofd. Dat heeft alles te maken met aandacht en afleiding. Hoe werkt dat in de hersenen? En overschatten we onze eigen aandacht?
Redacteur: Jessie van den Broek
Hoe werkt aandacht in ons brein?
Je bent er vast weleens ingetrapt: een goochelaar heeft het ene moment iets in zijn hand, maar een paar seconden later is het ineens verdwenen. Terwijl je echt goed hebt opgelet wat er gebeurde… denk je. Toch heb je je aandacht laten afleiden.
Ook al doet Diederik nog zo zijn best, hij heeft niet door hoe deze truc werkt. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Hoe kan dat? Visuele aandacht kun je vergelijken met een spotlight: je richt je aandacht op een specifiek object in je omgeving dat op dat moment voor jou belangrijk is. Alleen van dat wat binnen de spotlight valt, verwerkt je brein de informatie. Alles daarbuiten negeer je eigenlijk. De hersenen maken dus steeds keuzes: we verwerken niet alle informatie die op ons netvlies valt, alleen dat wat voor ons relevant is. En dat is maar goed ook, want daardoor kunnen onze hersenen energie steken in andere dingen.
Waar we onze spotlight op richten, is redelijk voorspelbaar. We kijken bijvoorbeeld graag naar gezichten, beweging en afwijkende vormen en kleuren. En als we met iemand praten, hebben we de neiging om de blik van onze gesprekspartner te volgen. Goochelaars, maar ook bijvoorbeeld websitebouwers en reclamemakers, maken daar handig gebruik van om onze aandacht te sturen.
We kunnen onze aandacht niet op verschillende dingen tegelijkertijd richten, vertelt onderzoeker Stefan van der Stigchel. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Het verwerken van de beelden die via onze ogen binnenkomen, gebeurt in verschillende stappen. Eerst verwerken we de beelden visueel; daarbij speelt aandacht nog geen rol. Daarna proberen de hersenen de waargenomen beelden om te zetten in betekenisvolle informatie. Daarvoor is aandacht nodig, want anders kan je brein je niet vertellen wat al die vormen en kleuren te betekenen hebben.
Wat we waarnemen, verschilt per persoon. Het hangt af van de ‘bril’ waarmee je naar je omgeving kijkt. Als je bijvoorbeeld net een nieuwe auto hebt gekocht, of er eentje op het oog hebt, zie je dat model ineens overal rijden.
Overschatten we onze eigen aandacht?
Een gesprek voeren, je telefoon checken en tegelijkertijd je lunch naar binnen werken. We zijn de hele dag aan het multitasken - denken we - maar uit onderzoek blijkt keer op keer dat we dat helemaal niet kunnen. In werkelijkheid doen we dingen meestal niet tegelijkertijd, maar hoppen we van de ene taak naar de andere.
Erg efficiënt is dat niet. Als je ergens aandacht aan geeft, moet je die informatie ‘inladen’ in je hersenen. En dat kost tijd. Hoe vaker je dus van taak wisselt, hoe langzamer dat gaat. Omdat je minder gefocust bent, voer je de verschillende taken minder goed uit. Een voorbeeld dat regelmatig in het nieuws is, is appen in de auto en op de fiets. Levensgevaarlijk, zeggen deskundigen, want we overschatten onze aandacht. Je kunt je nou eenmaal niet focussen op meerdere dingen tegelijkertijd. Probeer deze aandachtstest maar eens te doen:
Zie jij hoe vaak de mensen met witte shirts de bal naar elkaar overspelen?
Maar waarom overschatten we onze aandacht zo? Dat heeft te maken met de manier waarop onze hersenen informatie verwerken. Ons brein spiegelt ons eigenlijk een illusie voor, op basis van de voorspelbaarheid en regelmatigheden in de wereld om ons heen. Daardoor denken we dat we een gedetailleerde, stabiele wereld zien, terwijl we in werkelijkheid allerlei details missen van de wereld om ons heen. Vaak merken we dat pas als het al te laat is.
Wat doet afleiding met ons rijgedrag? Bij TNO doen ze daar onderzoek naar en zoeken ze naar slimme oplossingen.
Waarom zijn we zo snel afgeleid?
Je kent het vast wel: je zit met iemand te praten en je telefoon trilt. Of je zit te werken en krijgt de melding van een binnenkomend mailtje. Ook al probeer je gewoon door te gaan met waar je mee bezig was, toch raak je afgeleid. Waarom gebeurt dat eigenlijk? Zou het niet veel fijner zijn als we ons helemaal op één taak konden richten?
Nee, niet echt. Want stel je voor dat je op de bank televisie zit te kijken en er ineens brand ontstaat in de keuken. Dan ben je toch blij dat je niet volledig afgezonderd van de buitenwereld in een serie verdiept zat. De hersenen moeten openstaan voor prikkels, omdat we gevaren moeten kunnen opmerken. Helaas zijn we daardoor ook snel afgeleid door vaak onbenullige dingen, zoals een trillende telefoon.
Hoe werkt afleiding?
Dat we snel afgeleid raken is vervelend, maar het heeft ook een functie.
Hoe ingewikkelder de taak waar we mee bezig zijn, hoe sneller we zijn afgeleid. Alle delen van je brein willen namelijk constant bezig zijn. Als we bepaalde hersengebieden benutten, bijvoorbeeld met een ingewikkelde rekensom, hebben andere gebieden even niks te doen. En dan gaan ze toch op zoek naar een taakje, vaak in de vorm van nutteloze afleiding.
Zijn we tegenwoordig meer afgeleid dan vroeger?
De verleiding is groot: nog even een appje sturen als je achter het stuur zit, of Instagram checken op de fiets. Veel apps zijn erop gemaakt om je aandacht zo lang mogelijk vast te houden, en vaak lukt dat aardig.
Dat kan gevaarlijke situaties opleveren, bijvoorbeeld in het verkeer. Na een jarenlange daling is het aantal verkeersongevallen sinds kort weer aan het stijgen. Vooral kinderen gebruiken hun telefoon vaak in het verkeer, weten we uit onderzoek. Prikkels als Facebook en WhatsApp zorgen dus voor afleiding, ook in situaties waarin we onze aandacht juist hard nodig hebben.
Vooral kinderen gebruiken vaak hun mobiele telefoon terwijl ze aan het fietsen zijn, blijkt uit onderzoek.
Het ziet er niet naar uit dat de opmars van de smartphone en sociale media binnenkort zal stoppen. Het zou dus best eens kunnen dat we in de toekomst met nóg meer afleiding te maken krijgen. Gelukkig weten we uit onderzoek dat onze hersenen zich ook aanpassen aan onze omgeving. Hoe meer prikkels, hoe beter het brein zich gaat focussen.
Onze hersenen passen zich aan aan de hoeveelheid prikkels om ons heen, vertelt onderzoeker Roshan Cools. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Wat gebeurt er als je aandachtssysteem kapot is?
We hebben allemaal weleens moeite om onze aandacht ergens op te richten, maar voor mensen met een aandachtsstoornis is dat nog veel moeilijker. Bij mensen met neglect kan het zelfs zo ver gaan, dat ze de helft van de wereld om hen heen helemaal niet meer zien.
Door hersenbeschadiging, bijvoorbeeld na een herseninfarct, raken mensen met neglect de controle over hun aandachtssysteem gedeeltelijk kwijt. Het gevolg is dat ze de beelden die ze binnenkrijgen nog maar deels kunnen verwerken. Daardoor valt een deel van hun wereld letterlijk voor ze weg, terwijl er niets mis is met hun ogen.
Henk heeft neglect, waardoor hij nog maar de helft van zijn omgeving waarneemt. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Mensen met neglect hebben geen controle meer over de ‘spotlight’ van hun aandacht, en dat kan grote gevolgen hebben in hun dagelijks leven. Zo strikken ze bijvoorbeeld alleen hun linker veter, eten ze maar de helft van hun bord leeg en lopen ze in huis tegen dingen aan waarvan ze helemaal niet in de gaten hebben dat die er staan.
Meestal ontstaat neglect direct na een hersenbeschadiging en verdwijnt het weer na enkele weken. Maar bij sommige mensen is de aandoening blijvend. Zij houden moeite met het sturen van hun aandacht.
In het kort
Visuele aandacht kun je vergelijken met een spotlight: je richt je aandacht op een specifiek object in je omgeving en alleen daarvan verwerkt je brein de informatie. Alles wat buiten de spotlight valt, negeer je dus eigenlijk.
Je hebt de neiging om je eigen aandacht te overschatten. Je denkt dat je alles om je heen waarneemt, maar in werkelijkheid zie je maar een klein gedeelte.
Door de komst van de smartphone en sociale media hebben we nu meer afleiding dan zo’n tien jaar geleden. Toch weten we ook uit onderzoek dat ons vermogen om te focussen zich aanpast aan onze omgeving.
Het brein moet openstaan voor prikkels, omdat je gevaren moet kunnen opmerken. Helaas ben je daardoor ook snel afgeleid door vaak onbenullige dingen, zoals een trillende telefoon.
Bij sommige mensen werkt het aandachtssysteem niet goed. Mensen met neglect kunnen de beelden die ze binnenkrijgen nog maar gedeeltelijk verwerken. Daardoor valt de helft van hun omgeving weg.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
