Waar komt ons wisselvallige weer vandaan?
Waar komt ons wisselvallige weer vandaan?
Laatste update: 02-07-2024
Op de wereld heersen verschillende klimaten. En een klimaat bepaalt wat voor weer er op een plek is. Ook het typisch Nederlandse wisselvallige weer wordt dus bepaald door het klimaat waarin we leven. En dat wordt weer bepaald door een hoop andere factoren, die er bijvoorbeeld voor zorgen dat het in Nederland over het algemeen een stuk kouder en natter is dan in Zuid-Spanje. Hoe zit dat?
Redacteur: Anique Gijsberts
Wat is het verschil tussen weer en klimaat?
Weer en klimaat hebben veel met elkaar te maken, maar zijn wel echt iets anders. Het weer is de weersituatie die elke dag anders is, wat te maken heeft met de toestand van de atmosfeer. Door zijn grilligheid is het weer lastig te voorspellen. Het weer wordt voor een groot deel bepaald door het klimaat dat er heerst. Eigenlijk is klimaat het gemiddelde weer op een bepaalde plek.
Door weer en wind
In deze interactieve tour kom je van alles te weten over Nederlands weer door de jaren heen.
In 1918 kijkt de Russisch-Duitse klimatoloog Wladimir Köppen naar welke klimaten er op de wereld heersen. Hij kijkt daarbij naar de plantengroei op verschillende plekken op aarde en maakt op basis daarvan een verdeling van vijf categorieën. Die geeft hij elk een letter: A (tropisch klimaat), B (droog klimaat), C (gematigd klimaat), D (landklimaat) en E (poolklimaat).
Verschillende klimaten
De verschillende klimaten in Europa. In Nederland is een 'Cfb' klimaat, een gematigd klimaat zonder droog seizoen, met een gematigde zomer.
De indeling van het Köppen
Hoewel deze verdeling de verschillende klimaten op aarde goed beschrijft, kunnen er binnen één klimaat nog steeds grote verschillen voorkomen. Dit noemt de Duitse klimatoloog Rudolf Geiger subklimaten, die hij baseert op de hoeveelheid neerslag en de temperatuur. Door kleine letters achter de hoofdletters te zetten, kun je zo verschillende klimaatzones aanduiden. Het handige aan deze indeling is dat wetenschappers en weermannen over heel de wereld dit gebruiken. Als iemand het heeft over een Af-klimaat of Cfb-klimaat weet dus iedereen waar je het over hebt.
Het soort klimaat heeft weer invloed op het landschap. Zo vind je in een tropisch klimaat - door de vele neerslag - bijvoorbeeld veel planten die het hele jaar groen blijven en in droge zones weinig tot geen planten.
Waarom zijn er verschillende klimaatzones?
Waardoor zijn er zoveel verschillende klimaten?
In hun klimaatclassificatie beschrijven Geiger en Köppen wel de verschillen tussen klimaten, maar niet waarom die verschillen er zijn. Een aantal factoren bepaalt samen het type klimaat dat ergens heerst: de breedteligging, hoogteligging, de afstand tot zee, aanwezigheid van bergen en de aanvoer van zee- en luchtstromen.
Dat het met een stralend blauwe lucht op de noordpool veel kouder is dan boven de evenaar, heeft te maken met de breedteligging. Die bepaalt de hoek waarmee het zonlicht op de aarde schijnt. Bij de evenaar, op lage breedte, schijnt de zon recht op het aardoppervlak. Hierdoor verwarmt dezelfde bundel zonnestralen een veel kleiner oppervlak dan op de noordpool. Daar, op hoge breedte, schijnt de zon heel schuin op de aarde en belicht dus zo een groter gebied. Rond de evenaar is het daarom een stuk warmer dan rond de noordpool.
De Noordpool.
De afstand van het land tot de zee heeft ook een invloed op welk klimaat ergens heerst. De zee heeft een matigende invloed op het klimaat. Omdat water relatief langzaam opwarmt maar ook langzaam afkoelt, zijn zomers in landen met veel water in de buurt relatief koel en winters relatief zacht. Een gematigd klimaat wordt daarom ook wel een maritiem klimaat genoemd. De afstand tot zee heeft ook invloed op de wind: boven zee zijn er, anders dan boven land, geen obstakels die de wind afzwakken. In kustlanden waait het vaak meer (en harder), waardoor het daar wat zachter is. Richting binnenland wordt wind daarom vaak wat afgezwakt.
Extreem weer in Nederland: geen toekomstscenario, maar een trend die al gaande is.
Donkere wolken boven Nederland.
Daar spelen bergen vaak ook een rol in. Aan de kant van de bergen waar de wind tegenaan waait (de loefzijde) is er vaak veel neerslag, omdat de lucht door de bergen omhoog wordt gestuwd. Bovenin de lucht is het koeler, waardoor de regenwolken afkoelen en hun regen laten vallen. De lucht die over de bergen komt maakt het binnenland achter de bergen (de lijzijde) droger. De hoogte van bergen heeft ook invloed: hoe hoger het gebied ligt, hoe kouder het is.
Door de oceanen lopen zeestromen die koud of juist warm zijn. De zeestroom die vanaf de Golf van Mexico naar Europa stroomt is een belangrijke verwarming voor Europa: in de Golf van Mexico wordt water opgewarmd, dat helemaal wordt meegenomen naar Europa en daar de atmosfeer opwarmt. Deze zeestroom is bijvoorbeeld de reden dat onze winters niet zo extreem koud zijn. Kijk maar eens naar Canada: dat ligt op dezelfde breedtegraad als Nederland, maar daar zijn de winters veel kouder. Dat komt doordat langs de oostkust van Canada een koude zeestroom loopt.
Passaatwinden
De winden die van beide kanten naar de evenaar toewaaien heten passaatwinden. Op plekken waar die wind waait, waaronder de Caraïbische eilanden, komt de wind dus altijd van dezelfde kant. Dat is goed te zien aan de dividivi: een boom die veel voorkomt in het Caraïbische gebied. Sommige van deze bomen zijn zo scheef gegroeid dat ze bijna in een horizontale lijn boven de grond hangen. Zo’n boom die in één richting is scheefgegroeid, wordt ook wel een waaiboom genoemd.
De wind en zeestromen hebben een grote invloed op de temperatuur.
Waardoor regent het zo vaak in Nederland?
Een andere belangrijke invloed op het weer en klimaat is de wind. Omdat warme lucht opstijgt, zijn er in een warm gebied als de evenaar minder luchtdeeltjes per vierkante meter dan in een koud gebied. Daarom heerst er op die plek een lage luchtdruk: een lagedrukgebied. De opstijgende warme lucht komt hoog in de atmosfeer terecht en stroomt weg naar het noorden of het zuiden. Omdat het hoog in de atmosfeer kouder is, koelt de lucht uiteindelijk weer af en daalt weer. Dat gebeurt in de subtropen, waar deze dalende lucht zorgt voor een hogedrukgebied.
In Nederland waait het bijna altijd. Waar komt wind eigenlijk vandaan?
Lucht heeft de neiging van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied te stromen. Omdat rond de evenaar de luchtdruk laag en in de subtropen de luchtdruk hoog is, waaien vanuit het noorden én het zuiden de winden richting de evenaar. Je zou denken dat de winden recht op de evenaar staan, maar dat is niet zo. De winden waaien schuin naar de evenaar toe.
Weerman Gerrit Hiemstra vertelt waarom De Bilt de graadmeter is voor het weer in Nederland.
De Nederlandse meteoroloog en oprichter van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KNMI) Christophorus Buys Ballot (1817 - 1890) beschrijft waarom dat zo is. Hij ontdekt dat wind altijd precies tussen een hogedrukgebied en een lagedrukgebied door waait. Dat heeft te maken met dat de draaiing van de aarde, de winden een beetje afbuigt. Dat wordt ook wel het Coriolis-effect genoemd. Buys Ballot bedenkt een vuistregel waardoor je altijd kunt bepalen waar een hoge- en een lagedrukgebied zit: met de wind in de rug, ligt het lagedrukgebied links en het hogedrukgebied rechts. Tenminste, als je op het noordelijk halfrond staat. Op het zuidelijk halfrond is dit precies andersom.
"Volgens mij was die man zo eigenwijs en eigenzinnig als hij maar zijn kon." De hele aflevering zie je op NPO Start.
Een deel van de lucht uit het hogedrukgebied bij de subtropen verplaatst zich terug richting het lagedrukgebied rond de evenaar, maar een ander deel waait richting het noorden. Daar botst de warme, vochtige lucht ter hoogte van Nederland met een koude, droge luchtstroom afkomstig van de noordpool. In zo’n gebied, ook wel een front genoemd, zie je vaak dat het regent: de warme, vochtige lucht koelt af en daarbij ontstaan wolken waaruit regen valt.
Wat hebben het Nederlandse klimaat en de VOC-mentaliteit met elkaar te maken? De hele aflevering zie je op NPO Start.
Rondom de tropen en de subtropen ontstaan orkanen boven warm zeewater. Hoewel orkanen nu nog in die gebieden blijven, kan dat in de toekomst mogelijk veranderen. Hoe dat kan en waarom orkanen zo gevaarlijk zijn, ontdek je in deze story.
Waardoor verandert het klimaat?
Iedereen heeft wel gehoord van het broeikaseffect. Dat is het effect dat ervoor zorgt dat niet alle warmte van de zon de aarde weer verlaat. Broeikasgassen houden een deel van de warmtestraling van de zon vast, waardoor de gemiddelde temperatuur op aarde zo’n vijftien graden is.
Net zoals een broeikas de warmte binnenhoudt, houden broeikasgassen warmte vast in de atmosfeer.
Hoewel het broeikaseffect een natuurlijk effect is, wordt het versterkt door bijvoorbeeld uitlaatgassen uit auto’s, fabrieken en ontbossing. Daardoor komen er meer gassen als koolstofdioxide in de lucht. De veranderde samenstelling van de atmosfeer zorgt ervoor dat niet zomaar alle warmtestraling van de zon de atmosfeer kan verlaten. Die warmte blijft op aarde, met als gevolg een stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde. Dit wordt het versterkte broeikaseffect genoemd: waar het broeikaseffect ooit in evenwicht was, wordt dit nu versterkt.
"Wat vroeger extreem weer was, is voor je het weet de nieuwe norm." De hele aflevering zien? Kijk op dekennisvannu.nl.
Een opwarming van de aarde kan verstrekkende gevolgen hebben. Onderzoekers praten over zogenaamde kantelpunten: die bereik je als situaties op aarde, zoals het smelten van landijs of het opwarmen van de zeestromen, in zo’n mate veranderen dat er onomkeerbare processen in gang gezet worden.
Is de klimaatverandering onherstelbaar of niet?
Om te voorkomen dat dit soort kantelpunten worden bereikt, hebben wereldleiders met elkaar afgesproken de gemiddelde temperatuurstijging wereldwijd te beperken tot maximaal 2 graden boven het niveau van voor de industriële revolutie. Om dit te halen worden in december 2015 tijdens de klimaatconferentie van Parijs internationale afspraken gemaakt die worden vastgelegd in het klimaatakkoord.
Extreem weer in Nederland
In het kort
Het weer is de dagelijkse wisselende weersituatie op een bepaalde plek. Dit wordt bepaald door het heersende klimaat, dat het gemiddelde weer op die plek weergeeft.
De Duitse klimatoloog Wladimir Köppen bedacht een systeem waarmee hij klimaten indeelde in categorieën, die worden aangeduid met een hoofdletter.
Later vulde Rudolf Geiger dit systeem aan met kleine letters, die verschillen binnen een klimaatgebied aangeven. Elk klimaat op aarde heeft zo een specifieke combinatie van twee of drie letters.
Het klimaat op een bepaalde plek wordt bepaald door een aantal factoren: de breedteligging, hoogteligging, de afstand tot zee, aanwezigheid van bergen en de aanvoer van zee- en luchtstromen.
Ter hoogte van Nederland botst warme, vochtige lucht tegen koude, droge lucht. Dit heet een front, en is een verklaring voor de vele regenval in Nederland.
De aarde warmt langzaam op. Dat komt onder andere door het versterkt broeikaseffect. Om te voorkomen dat de aarde te ver opwarmt, hebben wereldleiders afgesproken maatregelen te nemen.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
