Waarom werken kinderen in Nederland niet meer?
Waarom werken kinderen in Nederland niet meer?
Laatste update: 06-04-2022
Niet ’s ochtends naar school, maar gewoon aan het werk: het is doodnormaal voor Nederlandse kinderen in de negentiende eeuw. De meeste gezinnen kunnen het extra zakcentje goed gebruiken. Toch wordt kinderarbeid verboden in 1874. Waarom moesten kinderen werken? En hoe werd kinderarbeid in Nederland afgeschaft?
Waarom bestond kinderarbeid?
De negentiende eeuw is een tijd van wetenschappelijke ontwikkeling en industrialisatie. Kleine werkplaatsen groeien uit tot enorme fabrieken en er zijn veel handen nodig om al het werk op te vangen. Ook kinderhandjes komen van pas. Arme gezinnen met veel kinderen hebben het financieel zwaar. Ze zien zich gedwongen hun kinderen ook te laten werken, als extra inkomsten voor de familiespaarpot. Fabriekseigenaren zien het voordeel wel in van kinderarbeid: kinderen kosten niet veel per uur en kunnen allerlei klusjes doen.
Opvallend genoeg wordt kinderarbeid ook als een nuttige bezigheid gezien voor de kinderen zelf. Door te werken kunnen zij een vak leren – iets wat later goed van pas zou komen.
Nog voordat kinderen in grote fabrieken werken, helpen ze hun ouders mee in de huisnijverheid. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Zo komen kinderen te werken op het land, in de winkel of in de werkplaats. Hoe meer fabrieken er komen in Nederland, des te meer kinderen er komen te werken. De omstandigheden zijn erg slecht, met name in de fabrieken. Petrus Regout – ook wel Meneer Pie of pottenkeuning genoemd – is een ondernemer die de glas- en aardewerkwinkel van zijn moeder uitbouwt tot een industrieel imperium van indrukwekkend formaat. Zijn kapitaal groeit en groeit, maar om zijn arbeiders geeft hij weinig. Zijn werknemers, waaronder vele kinderen, hebben zich maar te schikken. Na diensten van twaalf uur naast hete ovens lopen kinderen slaperig over straat. Regout ziet het probleem niet: kinderen kunnen wel wat slaap missen.
Een leraar, meester Lalleman, is ongerust: “Soms draaien vijfjarigen langer dan twaalf uur per dag aan de wielen om touw te maken.” De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
De dodelijk vermoeide kinderen worden 's morgens slapend naar de werkplaats gedragen en door hun schreeuwende baas gewekt.
Meester Lalleman
Waarom komt er een verbod op kinderarbeid?
Vanwege dit soort erbarmelijke omstandigheden komt er steeds meer verzet tegen kinderarbeid. Dokters en leraren roepen dan al jaren dat het zware werk hartstikke ongezond is voor kinderen. Ze horen thuis in de schoolbanken, niet achter een werkbank. Meester Lalleman is een leraar uit Moordrecht die een einde wil maken aan kinderarbeid. Hij begint een avondschool zodat werkende kinderen toch 's avonds nog les kunnen volgen. Ondertussen bestookt hij het gemeentebestuur met brieven waarin hij oproept tot een verbod. Ook fabriekseigenaren beginnen in te zien dat zij veel meer hebben aan geschoolde werknemers dan aan kinderen die nog niet eens kunnen lezen of schrijven, en dus geen instructies kunnen volgen.
Bovendien gaat het beter met de Nederlandse economie. Er worden machines ontwikkeld die het werk van kinderen overbodig maken. Ook stijgen de lonen. Ouders van werkende kinderen krijgen zelf steeds meer loon, waardoor het niet meer nodig is dat hun kinderen in de fabriek werken. Stukje bij beetje ontstaat er een omwenteling in de mentaliteit: steeds meer mensen zien de voordelen in van een verbod op kinderarbeid.
Artsen en onderwijzers komen in opstand. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Samuel van Houten zet die mentaliteit om in een wetsvoorstel. De Groningse politicus legt in de Tweede Kamer een wet voor die kinderarbeid verbiedt. In 1874 wordt de ‘wet houdende maatregelen tot het tegengaan van overmatigen arbeid en verwaarloozing van kinderen’ ingevoerd, beter bekend als het Kinderwetje van Van Houten. Met deze wet worden kinderen tot twaalf jaar verboden in fabrieken te werken. Het verbod geldt dan nog niet voor landbouwwerk of werk in winkels. In praktijk blijven toch veel kinderen nog in de fabrieken werken, omdat er amper gecontroleerd wordt.
Een slimme zet
Samuel van Houten stelt de wet niet voor uit barmhartigheid voor de kinderen. De liberale politicus ziet kinderarbeid als roofbouw – een kind met opleiding kan beter bij dragen aan het nationale inkomen dan een ongeschoold kind.
De Tweede Kamer stemt in met het wetsvoorstel van Van Houten. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
In 1901 wordt nog een wet ingevoerd, die de daadwerkelijke doorslag geeft in het beëindigen van kinderarbeid. De Leerplichtwet verplicht kinderen van zes tot twaalf jaar naar school te gaan. Op die manier hebben zij niet eens tijd meer om in de fabriek te werken. Wel worden er enkele uitzonderingen gemaakt. Boerenjongens mogen in oogsttijd school missen, net als meisjes die voor gezinsleden moeten zorgen.
Bestaat kinderarbeid nog steeds?
Hoewel de wetten uit 1874 en 1901 kinderarbeid grotendeels verbieden, is er nog steeds sprake van kinderarbeid in Nederland, hoewel dit niet op grote schaal gebeurt. Tot twaalf jaar mogen kinderen helemaal niet werken, vanaf twaalf jaar enkel voor een bepaald aantal uren. Zo zijn er veel jonge tieners die een bijbaan hebben om wat bij te verdienen. Maar er zijn ook twaalfjarigen die meer dan twaalf uur in de week werken.
André Rieu krijgt een boete voor kinderarbeid.
Ondanks de strenge regels wordt er maar amper gecontroleerd. In de film- en entertainmentindustrie werken kinderen soms als acteur of performer. Hoewel hier een uitzondering voor is gemaakt in de wet, worden alsnog regels overtreden. Ouders en producenten moeten rekening houden met bepaalde eisen: maximaal 24 dagen per jaar, maximaal drie dagen per week en maximaal vier uur op een schooldag. Bovendien moet het kind voldoende rust krijgen. Orkestleider Andre Rieu krijgt eerder dit jaar nog een flinke boete vanwege kinderen in zijn show. De kinderen stonden na elf uur nog op het podium, en dat is verboden.
Kinderarbeid toen en nu.
Is kinderarbeid buiten Nederland afgeschaft?
Kinderarbeid mag dan wel grotendeels afgeschaft zijn in Nederland, het komt helaas nog veel voor in andere landen. Met name in ontwikkelingslanden worden kinderen gewoon aan het werk gezet. Wereldwijd werken 168 miljoen kinderen als arbeider, waarvan er 85 miljoen in gevaarlijke omstandigheden werken.
Daar spelen eigenlijk dezelfde oorzaken een rol als in het negentiende-eeuwse Nederland. Arme gezinnen hopen dat hun kinderen financieel kunnen bijdragen en fabriekseigenaren willen zo min mogelijk per uur betalen voor arbeid.
Kinderarbeid buitenland
In het kort
In de negentiende eeuw groeit de industrie hard in Nederland. Fabriekseigenaren maken gebruik van kinderarbeid omdat kinderen weinig kosten. Arme ouders laten hun kinderen werken om rond te komen.
Het verzet tegen kinderarbeid groeit vanwege de slechte werkomstandigheden. Dokters en onderwijzers pleiten voor afschaffing.
Dankzij het initiatief van politicus Samuel van Houten komt er in 1874 een verbod op kinderarbeid in fabrieken. Toch verdwijnt kinderarbeid niet volledig. Met de Leerplichtwet in 1901 worden kinderen van zes tot twaalf jaar verplicht om onderwijs te volgen.
Er bestaat nog steeds kinderarbeid. In Nederland gebeurt dat op kleine schaal, in het buitenland op veel grotere schaal. In ontwikkelingslanden worden kinderen nog steeds ingezet in fabrieken vanwege hun lage uurloon.
En je weet het!
Anderen het laten weten?