Waarom is de staat Israël gesticht?
Waarom is de staat Israël gesticht?
Laatste update: 29-08-2024
Wie het over Israël heeft, stuit meteen op een aantal vragen. Over hoe het land tot stand kwam en wat precies de grenzen zijn. Of het nou eigenlijk Israël, Israël en de Palestijnse Gebieden of Palestina heet. Waarom de Arabische wereld de stichting van de staat Israël in 1948 afwijst. De ontstaansgeschiedenis lees je hier.
Redacteur: Hans Jaap Melissen
Hoe komt Israël tot stand?
In 1948 wordt Israël gesticht. Dat is kort na de Tweede Wereldoorlog, waarin miljoenen Joden tijdens de Holocaust worden vermoord door het naziregime van Adolf Hitler. Een deel van de overlevenden zoekt een veilig thuisland en vindt dat in het gebied dat op dat moment Palestina heet. Zo bericht het Polygoonjournaal er in 1948 over:
De voorlopige Joodse regering komt bijeen en roept de staat Israël uit.
Toch is niet alleen de Tweede, maar ook de Eerste Wereldoorlog belangrijk in de ontstaansgeschiedenis van Israël. Tijdens die oorlog komen Arabische stammen in het Midden-Oosten in opstand tegen de overheersing door het Ottomaanse Rijk. Zij worden gesteund door de Britten en de Fransen. Alleen zijn die twee landen niet van plan zich na de val van het Ottomaanse Rijk terug te trekken. Ze verdelen in het Sykes-Picotverdrag van 1916 in het geheim het gebied in Franse en Britse invloedssferen. De Britten krijgen een mandaat over Palestina en Mesopotamië (het Irak van nu) en de Fransen over Libanon en Syrië.
In 1917 komt de Britse overheid met de Balfour-verklaring. Balfour, de Britse minister van Buitenlandse Zaken, spreekt daarin de intentie uit om in Palestina een “nationaal thuis voor het Joodse volk” te maken. Dit leidt tot grote onvrede bij de Arabische bevolking, die zich bedrogen voelt.
De Klaagmuur in Jeruzalem
Wat zijn zionisten?
Het idee voor een eigen staat komt niet uit de lucht vallen. In de loop van de negentiende eeuw krijgen Joden in Centraal- en Oost-Europa steeds meer te maken met antisemitisme. Dat komt mede door de opkomst van nationalistische bewegingen. Binnen de Joodse gemeenschap is er intussen discussie over wat het betekent om Jood te zijn: is het alleen een religie of hoort daar ook een land bij? De Joden die verlangen naar een eigen land noemen zich Zionisten, naar de berg Zion vlak bij Jeruzalem.
Theodor Herzl, schrijver van het boek Der Judenstaat, wordt gezien als de grondlegger van het zionisme.
In de laat negentiende eeuw beginnen steeds meer Joden, op de vlucht voor de Jodenhaat in Europa, zich te vestigen in het gebied rond Zion. In 1890 vormen Joden een meerderheid in Jeruzalem, terwijl in de rest van het gebied Arabieren in de meerderheid zijn.
Komen de Joden uit het Midden-Oosten?
In het gebied Palestina, dat we nu Israël noemen, wonen al voor de christelijke jaartelling Joden. Het jodendom is ook de oudste van de drie grootste religies die in het bestaan van één God gelooft. Bijbelse vertellingen verhalen over het Verenigd Koninkrijk Israël, dat zo'n 1000 jaar voor Christus zou hebben bestaan. Maar hoe groot dit was en waar dit precies lag, is onduidelijk. Historici hebben hiervoor geen archeologisch bewijs kunnen vinden. Joden krijgen het in de Romeinse tijd (en in het bijzonder de eerste twee eeuwen van onze jaartelling) moeilijk omdat ze de Romeinse keizer niet als een soort god willen aanbidden. De Joden komen meerdere keren in opstand, maar de Romeinen slaan dat protest met veel geweld neer. Na de laatste opstand, rond 132-135 na Christus, blijven er weinig Joden over in het gebied Palestina. En wie niet is gedood, vlucht. Een volk, in dit geval de Joden, dat zich verspreidt over verschillende plekken op de wereld, noemen we de diaspora.
Het jodendom is een religie, maar ook een volk of cultuur. Als je spreekt over de aanhangers van de religie, schrijf je joden met een kleine letter. Als je het over het volk hebt, schrijf je Joden met een hoofdletter. Wil je meer weten over het jodendom? Bekijk dan deze longread.
Wat gebeurt er na de Tweede Wereldoorlog?
Tussen de Balfour-verklaring van 1917 en het einde van de Tweede Wereldoorlog verhuizen nog meer Joden naar wat dan Brits mandaat Palestina is. Dit leidt tot spanningen met de Arabische bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog vinden de Britten dat de net opgerichte Verenigde Naties zich maar moeten buigen over het probleem. De Verenigde Naties stellen voor het gebied in een Arabisch en een Joods deel op te splitsen. En Jeruzalem moet onder internationaal gezag komen. De Arabische leiders verwerpen het plan. De Joodse leiders accepteren het wel. Op 14 mei 1948, op de dag dat de laatste Britse troepen vertrekken, roepen zij de staat Israël uit. De Joodse gemeenschap (inmiddels uitgegroeid tot ongeveer 650.000 mensen) is blij. Mensen dansen uit vreugde op straat zo blijkt uit historische beelden in onderstaande video. Maar Ben Gurion, de eerste premier van het prille land Israël, vreest dat die vreugde van korte duur is.
Toenmalig president Shimon Peres praat bij de viering van het zestigjarig bestaan van de staat Israël over hoe het begon. “Het hele land danste en zong. Behalve Ben Gurion.”
Wat zijn de directe gevolgen van de stichting van Israël?
Het uitroepen van de staat Israël leidt onmiddellijk tot oorlog zoals Ben Gurion al vreesde. Op 15 mei 1948, de dag na het startschot van de nieuwe staat, klinken er schoten. Een coalitie van ondermeer Egypte, Jordanië, Syrië en troepen uit Irak trekt Israël binnen. Hun doel is de stichting van de nieuwe staat te voorkomen. Ze raken, over een periode van tien maanden, volop slaags met Israëlische troepen. Jordanië (tot 1949 nog Transjordanië geheten) neemt de westelijke Jordaanoever in, Egypte de Gazastrook. Israëlische troepen behouden het gebied dat door de Verenigde Staten was voorgesteld voor de Joodse Staat, maar bezetten daarnaast ook zo’n zestig procent van het gebied dat, volgens het verdelingsplan van de Verenigde Naties, Arabisch zou moeten zijn. Zo'n 700.000 Palestijnen slaan op de vlucht en komen onder meer in buurlanden terecht. De Palestijnen noemen dit ‘Al Nakba’, de catastrofe. Een gebeurtenis die tot op de dag van vandaag een rol van betekenis speelt.
Palestijnse familie op de vlucht in de Arabisch-Israëlische oorlog in 1948.
Intussen arriveren steeds meer Joden uit het Midden-Oosten en andere delen van de wereld in hun nieuwe land Israël. In maart 1949 is Israëls onafhankelijkheidsoorlog voorbij. Voorlopig, want de spanningen tussen Joden en Arabieren leiden al snel tot nieuwe oorlogen. Inzet is vaak het hele bestaansrecht van Israël of de exacte - internationaal afgesproken - grenzen van het jonge land.
Vanuit Nederland vertrekken in 1948 steeds meer Joden naar ‘het beloofde land’.
Na de onafhankelijkheidsoorlog van 1948 ontstaan algauw nieuwe spanningen. Als Egypte in 1956 het Suezkanaal afsluit tijdens een conflict hierover met Groot-Brittannië en Frankrijk, grijpt Israël in. Het bezet de Egyptische Sinaïwoestijn en de Gazastrook. Israël wil vrije doorgang door het kanaal houden. Het conflict wordt opgelost met een VN-macht, maar er ontstaan ernstige conflicten met Syrië en Jordanië over water uit de rivier de Jordaan. Ook gaat Syrië samenwerken met de in 1964 opgerichte Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO. De Palestijnen willen met geweld hun verloren gebied terug krijgen. Al verandert die doelstelling in de loop van de jaren naar alleen de wens van een eigen staat.
Wat is de Zesdaagse Oorlog van 1967?
De PLO voert vanaf 1964 vanuit Syrië aanvallen uit in het grensgebied met Israël. De Syrische regering steunt die aanvallen, maar is ook bang dat Israël wraak zal nemen door Syrië binnen te vallen en de regering te verwijderen. Egypte, een goede vriend van Syrië, trekt dan de Sinaïwoestijn in. In die woestijn zitten, sinds de Egyptische en Israëlische legers zich aan het eind van de Suez-crisis hebben moeten terugtrekken, VN-troepen. De oplopende spanning zorgt ervoor dat de Israëlisch regering in spoedvergadering bijeenkomt en besluit dat een aanval de beste verdediging is. In de vroege ochtend van 5 juni 1967 begint een oorlog die zes dagen zal duren. Israël voert een verrassingsaanval uit, waarbij vrijwel de gehele Egyptische luchtmacht op de grond wordt uitgeschakeld. Israël bezet opnieuw de Gazastrook en een deel van de Sinaïwoestijn.
De Zesdaagse Oorlog begint met luchtaanvallen. De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.
Vervolgens richten Israëlische troepen zich op de gebieden die in handen zijn van Jordanië, maar waarvan Israël vindt dat die ook bij de jonge staat horen. Jeruzalem wordt helemaal ingenomen, net als de Westelijke Jordaanoever.
De Israëlische militaire acties krijgen intussen veel steun in onder andere Nederland.
Veel Nederlanders staan achter Israël tijdens de Zesdaagse Oorlog. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Na protesten van Arabische landen staat de VN-veiligheidsraad op het punt de partijen een wapenstilstand op te leggen, als Israël ook nog de Golan Hoogvlakte van Syrië afpakt. Hiermee krijgt Israël een strategisch belangrijke plek in handen. Het door Israël bestuurde gebied is ineens vier keer zo groot en na de Zesdaagse Oorlog komt een miljoen Arabieren onder Israëlisch bestuur.
De Zesdaagse Oorlog is in naam niet alleen een verwijzing naar de duur van de gevechten, maar slaat ook op het scheppingsverhaal: in zes dagen schiep God de aarde en de zevende dag rustte hij. Maar echte rust levert deze oorlog niet op. Integendeel. Veel van de problemen die ontstaan, zijn nog steeds niet opgelost. De politiek van Israël is er op gericht om een deel van de nieuwe grenzen van 1967 definitief te maken, terwijl de Palestijnen en Arabische buurlanden eisen dat wat er dat jaar is gebeurd, ongedaan gemaakt wordt.
Oud-correspondent Salomon Bouman: "In de Zesdaagse Oorlog was Jeruzalem de hoofdprijs.” De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.
Waarom bouwt Israël nederzettingen?
Een manier van Israël om meer controle te krijgen op de nieuw ingenomen gebieden is het bouwen van nederzettingen: dorpen of plaatsjes waar mensen gaan wonen. Dat doet Israël vanaf 1967 in alle bezette gebieden. Ook in de Sinaï, maar als in 1979 Egypte en Israël vrede sluiten, verdwijnen die weer. Ook besluit Israël in 2005 om de nederzettingen in Gaza te ontmantelen. Ze zijn voor Israël een te grote last geworden, waarvoor te veel militaire inzet nodig is om ze te beschermen. Maar ook zonder nederzettingen in Gaza oefent Israël grote controle uit op de grenzen van die strook. De ongeveer twee miljoen Palestijnen in Gaza kunnen niet vrij in en uit reizen naar bijvoorbeeld de Westelijke Jordaanoever. Ook houden de Egyptische autoriteiten in het zuiden het grootste deel van het jaar de grenspost met Gaza dicht. Dat komt door spanningen tussen Egypte en Hamas, de islamitische groepering die in 2007 aan de macht is gekomen in Gaza. En dus wordt Gaza ook wel 'de grootste openluchtgevangenis ter wereld' genoemd.
Gaza wordt ook wel de grootste openluchtgevangenis ter wereld genoemd.
De staat Israël wordt nog steeds groter qua inwonertal. Elke jood in de wereld mag zich vestigen in het beloofde land en kan Israëlisch staatsburger worden. In 1950 neemt Israël daartoe de Wet op Terugkeer aan. De illegale nederzettingen op de westelijke Jordaanoever worden nog steeds groter en in 2017 is voor het eerst in 25 jaar begonnen met de bouw van een nieuwe nederzetting op de Westoever. Dit ondanks internationale oproepen en VN-resoluties om hier een einde aan te maken.
Israël verklaart bij wet illegale nederzettingen legaal.
Op 19 juli 2018 neemt het Israëlische parlement ondanks grote binnenlandse protesten de omstreden Joodse natiestaat-wet van het kabinet van premier Netanyahu aan. Hierin staat Jeruzalem als ongedeelde hoofdstad, en het Arabisch van de Arabisch-Israëliërs is niet meer de officiële taal. Hiermee wordt de Arabische minderheid in Israël officieel achtergesteld. Als nationaal belang is ook uitbreiding van de joodse nederzettingen opgenomen in de wet.
Grensbewaking bij Gaza.
Is er nog kans op vrede?
Er zijn in het verleden tientallen jaren pogingen gedaan om tot een vreedzame oplossing te komen tussen de betrokken partijen en landen. Die pogingen worden bemoeilijkt door verschillende factoren. De Palestijnen zijn verdeeld tussen het extremistische Hamas, dat de macht heeft in de Gazastrook, en het meer gematigde Fatah, dat de macht heeft op de Westelijke Jordaanoever. Deze Palestijnse fracties hebben in het verleden ook onderling gevochten. Bovendien zijn er nog meer Palestijnse groeperingen.
Met sommige buurlanden zijn wel stappen gezet naar vrede. In 1978 sluit de Egyptische president Sadat vrede met de Israëlische premier Begin. Egypte krijgt daarmee de Sinaïwoestijn terug die het in 1967 was kwijtgeraakt. Andere Arabische landen reageren boos op dit akkoord. Ook intern in Egypte is woede: Sadat wordt in 1981 zelfs vermoord door militairen die lid zijn van de fundamentalistische Islamitische Jihad.
Historische handdruk in 1993: de Palestijnse leider Arafat (r) ontmoet de Israëlische leider Rabin voor vredesonderhandelingen.
Later zijn er vredesonderhandelingen tussen Israël en de Palestijnen die uitmonden in de Oslo-akkoorden van 1993. Palestijnen krijgen recht op zelfbestuur onder een eigen Palestijnse Autoriteit. Maar latere pogingen tot duurzame vrede leveren weinig op.
Ook in Israël denkt niet iedereen hetzelfde over de toekomst. Radicale, streng orthodoxe joden willen van geen enkele concessie weten aan de Palestijnen. Premier Rabin, die ooit handen schudde met de Palestijnse president Arafat, wordt door de orthodoxe jood Yigal Amir gedood als straf voor zijn toenadering tot de Palestijnen.
Yitzhak Rabin is vermoord tijdens een vredesdemonstratie in de Israëlische stad Tel Aviv.
Internationaal valt vaak de term tweestatenoplossing: Joden en Palestijnen zouden vreedzaam naast elkaar in twee verschillende staten moeten leven. Maar de uitwerking daarvan strandt tot nu toe in onwil en verdeeldheid aan beide kanten, over het hele idee of details daaruit. Ook laait steeds weer het geweld op tussen de twee partijen.
Sinds 2002 heeft Israël steeds meer muren en hekken gebouwd, rond Gaza en op de Westoever. Die moeten de Israëlische bevolking grotendeels beschermen tegen grote aanslagen van Palestijnse groeperingen. Maar die muren en hekken zorgen er tevens voor dat de Palestijnse bevolking geen kant meer op kan, ziet Menno Bentveld als hij de Westelijke Jordaanoever bezoekt.
Menno Bentveld praat met een Palestijnse benzinepomphouder voor wie de muur de nekslag voor zijn bedrijf was. “Ik had zes werknemers, maar nu sta ik er alleen voor.”
De kilometerslange muur op de Westelijke Jordaanoever wordt in Israël 'veiligheidshek' genoemd. De Palestijnen noemen het de 'apartheidsmuur.' Maar Arnon Soffer, de bedenker van de muur, gelooft dat dit de enige manier is om in een veilige, kleine Joodse staat te leven zo legt hij in deze video uit.
Arnon Soffer, bedenker van de Muur op de Westelijke Jordaanoever: “Ik heb het recht om bang te zijn. Ik zal vechten voor een Joodse staat."
De vreedzame status quo raakt ondertussen steeds verder uit zicht. Aan Palestijnse kant zullen de grote werkloosheid en woede over het gebrek aan bewegingsvrijheid bijdragen aan radicalisering. Aan Israëlische kant is er intern extern te weinig politieke druk om tot een vreedzame oplossing te komen. Hoe ver die verwijderd is blijkt als Hamas op 7 oktober 2023 een grootschalige aanval in Israël pleegt en de daaropvolgende Gaza-oorlog door Israël volgt.
In het kort
Joden wonen een paar duizend jaar geleden in het gebied dat we nu Israël noemen, maar zijn na vervolging verspreid over de wereld.
Eind negentiende eeuw zijn er nationalistische bewegingen in Centraal en Oost-Europa die zich antisemitisch opstellen. Hierdoor proberen steeds meer Joden te emigreren naar ‘Palestina’.
Na de Eerste Wereldoorlog ontstaat het ‘Brits mandaat Palestina’. Eerder hebben de Britten al gezegd dat ze er een veilig thuis voor Joden willen maken, tot onvrede van de Arabische bevolking.
Na de Tweede Wereldoorlog ontstaat er nog meer druk om Joden een eigen staat te geven. In 1948 roepen de Joden die staat uit: op 14 mei 1948 wordt Israël geboren.
Vanaf dag twee ligt de nieuwe staat onder vuur van Arabische landen en Palestijnse verzetsbewegingen. Meerdere oorlogen volgen, onder andere in 1948 en 1967, die Israël overigens terreinwinst opleveren; zoals oa Gaza, de Westelijke Jordaanoever en Golan hoogvlakte.
Ondanks verschillende vredesonderhandelingen lukt het de twee partijen niet om tot een oplossing te komen. In het jaar van het 75-bestaan van Israël voert Hamas op 7 oktober 2023 een aanval uit op Israël waarop de Gazaoorlog volgt.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
