Wat is de Holocaust?
Gepubliceerd: 2-5-2017
Laatste update: 03-03-2023
Het woord ‘Holocaust’ staat voor de systematische moord op zes miljoen Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog door het naziregime van Adolf Hitler. Een groot deel van de slachtoffers valt in vernietigingskampen als Auschwitz, Sobibór en Treblinka. Hoe begint de Jodenvervolging in nazi-Duitsland? En vanaf welk moment wordt totale vernietiging het doel van Hitler?
Redacteur: Sjoerd Huismans
Wat betekent ‘Holocaust’?
Het woord holocaust betekent ‘brandoffer’ en is afgeleid van het Oudgriekse holokauston, dat ‘geheel verbrand’ betekent. Voor de Tweede Wereldoorlog gebruiken mensen het woord om massamoorden in het algemeen mee te beschrijven. Tegenwoordig bedoelen we met Holocaust de moord op zes miljoen Joden door het naziregime. Er is veel discussie over de vraag of ook andere nazislachtoffers, zoals homo’s, zigeuners, communisten en gehandicapten, meegenomen moeten worden in de term Holocaust. Maar meestal wordt de term Holocaust alleen gebruikt voor de Joodse slachtoffers.
Hoe begint de Jodenvervolging?
Als Adolf Hitler in 1933 aan de macht komt, is er in Duitsland al veel antisemitisme, oftewel Jodenhaat. In Europa worden Joden al sinds de Middeleeuwen buitengesloten, beschuldigd van complotten en vervolgd. Nadat Duitsland de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) verliest, krijgen Joden weer de schuld.
Wanneer de nazi’s aan de macht komen, nemen ze meteen maatregelen tegen de Joodse bevolking in Duitsland. In de Neurenberger Rassenwetten leggen zij in 1935 vast wie volgens hen Duitser is en wie niet. 'Volbloedjoden' gelden niet meer als Duitsers. Zij raken hun burgerrechten kwijt. Huwelijken tussen Joden en niet-Joden worden verboden.
Een 'Verboden voor Joden'-bord in een tentoonstelling van het herinneringscentrum op het terrein van het voormalige Kamp Westerbork.
Toch beseffen veel Joden en andere tegenstanders van Hitler pas na de Kristallnacht (de nacht van 9 op 10 november 1938) hoe erg het mis is. Tijdens die nacht worden 815 Joodse winkels en 171 woonhuizen vernield, 119 synagogen in brand gestoken, 20.000 Joden opgepakt en 36 van hen vermoord. Volgens de cijfers van politiechef Reinhard Heydrich althans, in werkelijkheid zijn het er veel meer. De Kristallnacht is bedoeld om de Joden uit Duitsland weg te krijgen: totale vernietiging is in 1938 nog niet het definitieve plan van de nazi’s.
Na de Kristallnacht proberen Duitse Joden het land uit te vluchten, maar makkelijk gaat dat niet. Schepen met vluchtelingen vertrekken naar Cuba en de Verenigde staten, maar die landen weigeren ze toe te laten. Ze zijn bang dat er kwaadwillende personen tussen de vluchtelingen zitten. En ook Nederland voert in die tijd een streng immigratiebeleid voor Joodse vluchtelingen.
Eind jaren dertig is er een grote stroom Joodse vluchtelingen. Nederland voert een streng immigratiebeleid. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Vanaf welk moment wordt totale vernietiging het doel?
De Duitse inval in de Sovjetunie in 1941 – die bekend staat als Operatie Barbarossa - betekent het begin van het einde voor de Joden. Speciale groepen, de Einsatzgruppen, krijgen als taak om al het verzet achter de frontlinie uit te schakelen. Zij roeien volledige Joodse gemeenschappen uit. De nazitop in Berlijn staat daar achter, maar is bang voor de ‘psychische belasting’ hiervan op de Einsatzgruppen. Het zou bovendien te duur zijn door alle kogels die nodig zijn.
Pas na het bloedbad in Rusland begint Hitler toespelingen te maken op het vermoorden van álle Joden in Europa. Een concreet plan daarvoor laat hij over aan zijn ondergeschikten. Reinhard Heydrich krijgt de opdracht om “een volledige oplossing voor het Joodse vraagstuk” te vinden: de Endlösung (eindoplossing). In 1942 komen hoge naziambtenaren bijeen in een villa aan de Wannsee, vlakbij Berlijn. Binnen twee uur is het plan voor de grootste moordoperatie ooit gemaakt: in vernietigingskampen zal een deel van de Joodse mensen zich doodwerken en de overigen met het gas Zyklon B om het leven worden gebracht.
“Na de Wannsee-conferentie kwam de Duitse vernietigingsmachine op gang.”
Toen het doden van mensen gereduceerd werd tot een industrieel proces leek het alsof we niet meer menselijk waren.
Auschwitz-overlevende
Wanneer worden de eerste gaskamers gebruikt?
De eerste gaskamer is een maand voor de Wannsee-conferentie al in gebruik genomen in Polen, bij wijze van proef. Zyklon B, een pesticide dat al in het concentratiekamp Auschwitz gebruikt wordt om de massaal uitgebroken tyfus te bestrijden, blijkt ook zeer geschikt voor het snel verstikken van grote groepen mensen (tot duizend tegelijk) in gaskamers – zonder dat er ook maar een nazi bij in de buurt hoeft te komen.
Een voormalig kampgevangene legt uit hoe hij erachter kwam dat mensen werden vergast in Auschwitz.
Het transporteren van Joden vanuit alle uithoeken van de bezette gebieden naar de vernietigingskampen, is een logistieke mega-operatie voor de Duitsers. Vanuit doorgangskampen worden mensen in veewagons vervoerd naar het Oosten. Vanuit kamp Westerbork in Drenthe zijn ruim 100.000 Nederlandse Joden en 245 Sinti en Roma naar vernietigings- en concentratiekampen in Duitsland, Polen en Tsjechië vervoerd. Ook Anne Frank wordt hier vandaan naar Auschwitz vervoerd. Zij overlijdt uiteindelijk in een ander concentratiekamp; Bergen-Belsen.
Ruim 75 jaar na de oorlog krijgen de Nederlandse slachtoffers van de Holocaust een eigen monument, het Nationaal Holocaust Namenmonument. In deze 360 graden special van de NOS kan je zelf rondlopen door het monument en verhalen bekijken van slachtoffers.
Riet adopteerde een naam op het monument. "Dat er 102.000 mensen gewoon afgemaakt zijn, kun je je toch niet voorstellen?" De hele aflevering van Kruispunt bekijk je op NPO Start.
Uiteindelijk zijn er ruim drie miljoen Joden vermoord in vernietigingskampen als Auschwitz, Treblinka en Belzec. In andere concentratiekampen komen nog eens drie miljoen Joden om het leven.
In het kort
Holocaust betekent letterlijk ‘brandoffer’. Tegenwoordig verwijzen we met de naam Holocaust naar de moord op zes miljoen Joden door het naziregime.
In 1933 komen Adolf Hitler en zijn antisemitische NSDAP aan de macht in Duitsland. Met de Neurenberger Rassenwetten maken zij Joden officieel tot tweederangsburgers.
Op de Wannsee-conferentie in 1942 besluiten de nazi's definitief om de Joden in vernietigingskampen als Auschwitz om het leven te brengen met het gas Zyklon B.
De eerste gaskamer is een maand voor de Wannsee-conferentie al in gebruik genomen in Polen. In totaal worden er zes miljoen Joden vermoord door het naziregime.
